Bedevaartinsigne van Scheut
In het Liber amicorum ter gelegenheid van Jos Koldeweij's emeritaat schreef Hanneke van Asperen een artikel over dit insigne dat zij daar aan Scheut toeschrijft.
In 1449 verspreidde een houten Mariabeeld in de buurt van Brussel een fel licht. Een herder had niet lang daarvoor een boom geplant en hij plaatste het beeldje daarin. Na het lichtwonder stroomden de vrome mensen toe. Toen de pelgrims bleven komen werd het beeld verplaatst van de jonge boom naar een brede stronk. Men bouwde een kapel en later een klooster. De plaats werd Scheut naar de boom die de herder daar gepoot had.
Op het rechthoekige insigne met spitse top, die nu ontbreekt, is een gekroonde Maria met Kind afgebeeld, in een nis op een brede boomstronk. Zij wordt geflankeerd door twee geknielde adoranten, een man en een vrouw. Naast het kapelletje zijn twee banderollen aangebracht waarop staat: MARIA: VOL GRACIEN. Het opschrift op de onderste rand luidt: ONS: VROUWE.TE.SCIETE of SCEETE. Er is een tweede exemplaar bekend (Kunera nr. 16616) gevonden in Eindhoven.Ook werden er varianten gevonden in Brussel. In Arnemuiden is een fragment van een hoek gevonden (Kunera nr. 23658).
In Heilig en Profaan 3 (p. 193, afb. 2564 A en B) werden de insignes nog aan Kapellebrug toegeschreven. Dat bleek echter niet correct zoals Van Asperen heel overtuigend in haar artikel bewijst. Zowel de manier waarop Maria is afgebeeld als de teksten op het insigne wijzen op Scheut als herkomstplaats. Scheut wordt in het Middelnederlands ook ‘scote’ of ‘sciete’ geschreven. Ook het opschrift ‘Maria vol van Gratie’ duidt op Scheut. Maria had immers in een visioen aangegeven dat ze met die naam in Scheut vereerd wilde worden.
Het Mariabeeld is momenteel niet meer in Scheut. In 1783 werd het klooster opgeheven, de monniken verjaagd en de kapel verkocht. Het Mariabeeld is na omzwervingen in de Sint-Petrus-en-Guidokerk te Anderlecht terecht gekomen waar het zich nu nog bevindt.
Afbeelding: Collectie familie Van Beuningen, 3985 (Kunera nr. 16617)
Literatuur: Hanneke van Asperen, ‘Pelgrimsteken van Onze-Lieve-Vrouwe van Gratie te Scheut’ in Ilsink, Matthijs, Klerck, Bram de, Willemsen, Annemarieke (red.), Het einde van de middeleeuwen. Vijftig kunstwerken uit de tijd van Bosch en Erasmus, Nijmegen, 2019, p. 21-25