Naar de database

Kunera, laatmiddeleeuwse insignes en ampullen

Insignes en ampullen zijn materiële getuigen van de rijke en boeiende visuele cultuur van de late middeleeuwen. Hoewel ze veelvuldig worden teruggevonden in slibachtige afzettingen van rivieren en oude stadskernen, zijn ze maar weinig bekend bij het grote publiek. Kunera streeft ernaar de kennis over het historische materiaal te vergroten en zoveel mogelijk objecten te documenteren. Alleen dan blijft waardevolle informatie voor de toekomst bewaard.

Over Kunera →

Uitgelicht

Susanna van Rome in Bretagne

Deze mal toont een vrouwelijke heilige met een boek. Onder haar staat een Franse tekst. Eerder is deze gelezen als SAINTE DUCANNE en daarom werd de vrouw geïdentificeerd als hertogin Anne van Bretagne. Deze identificatie lijkt echter onwaarschijnlijk daar de hertogin nooit heilig is verklaard of überhaupt aanspraak heeft gemaakt op een zalig- of heiligverklaring. Het ligt meer voor de hand om de tekst te lezen als SAINTE SUSANNE. Afgebeeld is Susanna van Rome, die volgens de legende begeerd werd door de zoon van keizer Diocletianus. Hij vroeg haar ten huwelijk, maar zij weigerde omdat ze maagd wilde blijven. Voor straf werd ze vervolgens onthoofd. Haar vita uit de zesde eeuw beschrijft waarschijnlijk een fictieve figuur. Met andere woorden, Susanna heeft waarschijnlijk nooit bestaan. Desalniettemin worden haar vermeende relieken bewaard in de Santa Susanna al Quirinale in Rome. Mogelijk kwamen relieken van haar ook terecht in Bretagne, specifiek op Le Mont-Saint-Michel. In een boekrecensie wees Élisabeth Rabeisen op de aanwezigheid van een veertiende-eeuwse reliekhouder met een stuk van Susannas schedel in de schatkamer van de abdij van Le Mont-Saint-Michel, in 1640. Later werd deze overgebracht naar de kerk Saint-Gervais in Avranches. De mal lijkt bewijs dat pelgrims op Le Mont-Saint-Michel ook Susanna konden vereren en ter herinnering daaraan pelgrimstekens konden aanschaffen. • Élisabeth Rabeisen, boekrecensie Françoise LABAUNE-JEAN dir., Le plomb et la pierre : petits objets de dévotion pour les pèlerins du Mont-Saint-Michel, de la conception à la production (XIVe-XVe siècles)’, Revue archéologique de l’Est 65 (2016), p. 453-460.

Bekijken →

Vlucht naar Egypte

De prachtige collectie insignes van het nationaal museum in Praag zit al geruime tijd in de database Kunera. In 2012 werden de insignes immers gepubliceerd in een prachtige catalogus 'Jungfrauen, Engel, Fallustiere'. Dat wil niet zeggen dat er niet af en toe toch een nieuwe identificatie kan worden gedaan. Of een suggestie daarvoor. Een insigne met een mannenfiguur die in de catalogus is omschreven als "Jäger?" stelt waarschijnlijk Jozef voor. Het insignefragment toont een mannenfiguur. Over hem schreef insignekenner Hartmut Kühne in de catalogus "Der markante Jägerhut und der von der Figur gehaltenen Pfeil (?) könnten zu einer Jagdszene gehört haben." De tekst op de rand – een deel van het Ave Maria - doet vermoeden dat we met een Mariascène te maken hebben. De vergelijking met een ander insigne in de database (Kunera nr. 16589) toont aan dat het hier wellicht om Jozef gaat, meer specifiek Jozef die de ezel begeleidt waarop Maria met het Christuskind zit. Op de vlucht voor Herodes die de opdracht gegeven heeft om alle jongetjes te vermoorden, trekken zij naar Egypte. Op het insigne, gevonden in Sluis, staat Jozef ook tegen de omlijsting van het insigne aan. Hij draagt ook daar een hoed. Bovendien heeft hij een stok over zijn schouders, zoals ook de figuur uit Praag. Hieraan hangt een knapzak waarmee reizigers vaker worden voorgesteld. Bij de Praagse Vlucht naar Egypte ontbreekt een groot deel. De ezel met Maria en Kind is afgebroken. Alleen Jozef bleef over. Hij moet het tegenwoordig zelfs zonder zijn knapzak stellen.

Bekijken →

Petrus van Lézan

De database Kunera bevat veel insignes met een voorstelling van de apostel Petrus. Van twee zeer vergelijkbare insignes was de herkomst niet bekend. Op basis van twee anderen, gevonden in Avignon en Arles, kunnen nu ook de eerste twee worden toegeschreven aan de bedevaartplaats Lézan in het Franse departement Gard (arr. Alès). Pelgrims die Petrus wilden vereren, konden terecht in verschillende Europese bedevaartplaatsen. De belangrijkste daarvan was uiteraard Rome. Romereizigers konden insignes kopen met Petrus en Paulus, maar ook insignes met één van beide apostelen. Pelgrims konden ook naar Arles of Cluny om Petrus te vereren. Ook daar werden insignes gemaakt en verkocht. Archeoloog Olivier Thuaudet (2017) die insignevondsten in de Provence nog eens op een rijtje zette, wees op twee insignes met Petrus uit Lézan. In 1909 werd een ervan in Arles uit de Rhône opgediept. Een zeer vergelijkbaar insigne werd jaren later aangetroffen in Avignon. Op beide exemplaren zien we Petrus met sleutel die zijn hand heft in een zegenend gebaar. Hij richt zich tot een knielende pelgrim aan zijn voeten. De tekst S BEATI PETRI DE LESANO verduidelijkt waar de twee insignes vandaan kwamen: Lézan. Op basis van deze twee vondsten kunnen nu ook twee andere aan Lézan worden toegewezen. Eén bevindt zich in het penningenkabinet van de koninklijke bibliotheek van Brussel (Kunera 12955). De vindplaats ervan is onbekend. Het insigne werd in 1930 aangekocht uit de collectie van Paul Dissard, vroegere conservator van Musée des Beaux-Arts te Lyon. Een herkomst uit Frankrijk ligt dus voor de hand. De andere bevindt zich in een particuliere collectie (Kunera 13179). Deze laatste was in 2005 onderwerp van discussie op een detectorforum. Vindland is mogelijk Frankrijk of België. Vanwege de vorm en stijl kunnen beide insignes grofweg gedateerd worden in de dertiende of veertiende eeuw. Vergelijking met de eerdere twee insignes maakt duidelijk dat het hier ook om souvenirs uit Lézan moet gaan. De toeschrijvingen zijn des te interessanter, omdat er over Lézan als bedevaartplaats niet veel bekend is. Thuaudet schreef dan ook dat het een bedevaartplaats is “die weinig historische sporen nagelaten heeft.” [qui n’a laissé que peu de traces historiques] Met de twee ‘nieuwe’ insignes zijn er dus meer sporen dan eerder gedacht.

Bekijken →

Berichten

900 nieuwe insignes en ampullen

Kunera heeft in maart een update gehad. Dat betekent dat er in de online applicatie circa 900 nieuwe insignes en ampullen te vinden zijn. Bovendien zijn beschrijvingen toegevoegd van 90 bedevaartplaatsen.

Lees meer →

Kunera neemt deel aan het internationale onderzoeksproject ‘The Medieval Ritual Landscape: Archaeology, Material Culture and Lived Religion’

Het project is een samenwerking tussen de University of Reading en het British Museum. Het begint april van dit jaar en zal drie jaar duren.

Lees meer →

Insignes als wereldgeschiedenis

Voor het boek 'Nog meer Wereldgeschiedenis van Nederland' schreef Hanneke van Asperen een bijdrage over 1382. In dit jaar vond de Mariacultus in 's-Hertogenbosch zijn aanvang. Daarmee kwam ook een productie van fascinerende insignes op gang.

Lees meer →
Naar de berichten →